İsim olmadıkları halde ismin yerine kullanılan, onların yerini tutan kelimelere veya eklere zamir (adıl) denir. Kelime durumundaki zamirler beşe, ek durumundaki zamirler ikiye ayrılır:

 

Kelime durumundaki zamirler:

1. Kişi zamirleri:

    Kişi isimlerinin yerini tutan zamirlerdir. Bu zamirler; ben, sen, o, biz, siz, onlar'dır.

 

Benim onu tanıdığımı söylemişsin.

Bu cümlede “benim, onu” sözcükleri kişi zamiridir.

 

Öğretmenimiz bana ve sana dün derse gelmediğimiz için kızmış.

Bu cümlede, yönelme hâl ekini (-e, -a) alan I. ve II. tekil kişi zamiri olan “ben” ve “sen” sözcükleri “bana” ve “sana” biçimine dönüşmüştür.

 

2. Dönüşlülük zamiri:

    Bu zamir "kendi" sizcüğüdür. Dönüşlülük zamiri, iyelik eklerini alarak da kullanılabilir:

Kendi – m    Kendi – n     Kendi – si     Kendi – miz     Kendi – niz     Kendi – leri

 

Dönüşlülük zamirinin en önemli özelliği, kişi zamirleriyle beraber kullanılabilmesidir. Bu durumda zamir pekiştirilmiş olur:

Bu soruyu ben kendim çözdüm.

 

3. İşaret zamiri:

    Varlıkları işaret ederek onların adları yerine kullanılan zemirlerdir: Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar gibi. Ayrıca bura(sı), şura(ya), ora(da), öteki, beriki… kelimeleri de işaret zamiridir.

 

Biz buraya iki yıl önce gelmiştik.

Bu cümlede “buraya” sözcüğü, bir yer, mekân adının yerine geçtiği için işaret zamiridir.

 

Not:  “O” ve “onlar” sözcükleri, Türkçe'de hem işaret zamiri hem de kişi zamiri olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, insan için kullanılırsa kişi zamiri; insan dışındaki varlıklar için kullanılırsa işaret zamiri olur.

 

Onları toplantıya davet etmelisin.

Onları bir hafta içinde postaya vermelisin.

Birinci cümlede “onları” sözcüğü, insan için kullanıldığından kişi adılıdır. İkinci cümlede ise, insan dışındaki varlıklar için kullanıldığından işaret adılıdır.

 

4. Belgisiz zamir:

    Adların yerini kesin olmayacak biçimde tutan zamirlerdir. Bu zamirlerde belirsizlik vardır.

biri, birisi, birçoğu, birkaçı, bazısı, başkası, herkes, hepsi, hiçbiri, hiç kimse, kimi, kimisi, çoğu, şey…

 

Senin yerine başkası nöbet tutsun.

Bu cümlede, “sen” adılı, belli bir kişiyi karşılarken, “başkası” sözcüğü, karşıladığı kişi kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.

 

Birkaçımız, taşınan komşumuza yardım ettik.

Bu cümlede, “birkaçımız” sözcüğü, sayıca bir belirsizlik anlamı taşıyıp karşıladığı kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.

 

Herkes bu konuya çalışsın.

Soruların bazıları gerçekten çok zordu.

Bu soruları kimse çözememiş.

O, işlerini titizlikle yapan birisidir.

Kimileri bu tür romanları daha çok seviyor.

Bu cümlelerde, “herkes, bazıları, kimse, birisi, kimileri” sözcükleri, karşıladıkları kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamiridir.

 

5. Soru zamiri:

    Adın yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. Soru zamirinin cevabı, bir ad ya da başka bir zamirdir.

Kim  (kime, kimi, kimde, kimden, kimler…)

Ne  (neyi, neye, neler, nesi, neyin…)

Nere  (nerede, nereden, neresi, nereyi…)

Hangisi  (hanginiz, hangimiz, hangileri…)

Kaçı  (kaçıncısı, kaçınız, kaçımız…)

 

Beni dün akşam kim aradı?

Bu cümlede, “kim” sözcüğü, soru anlamı taşımaktadır ve yerine cevap olarak bir ad gelebilmektedir. “Seni dün akşam Ahmet aradı.” cevabında görüldüğü üzere “Ahmet” adı, “kim” sözcüğünün yerine cevap olarak gelebilmektedir.

 

Bana çarşıdan ne aldın? (gömlek)

Bütün bunları kimden duydun? (Ali’den)

Buranın neyi meşhur? (fındığı)

Geçen yaz, nereyi gezdin? (Konya’yı)

Bu tablolardan hangisini beğendin? (şunu)

Kalemlerin kaçını sana verdi? (üçünü)

 

Not: Soru zamirleri, cümlelerde her zaman soru anlamı taşımaz; fakat bu sözcükler yine de soru zamiridir.

Onun nereye gideceğini bilmiyorum.

Bu cümlede “nereye” sözcüğü cümleye soru anlamı katmamıştır; ama yine de görevce soru zamiridir.

 

Ek durumundaki zamirler:

Ek durumundaki zamirler de iyelik ve ilgi zamirleri olarak ikiye ayrılırlar.

 

İyelik zamirleri, ait olduğu kişinin yerini tutar. Ekleri: -(i)m, -(i)n, -(s)i, -(i)miz, -(i)niz, -leri’dir. Mesela; ev-im, ev-in, ev-i, ev-imiz, ev-iniz, ev-leri veya sıra-m, sıra-n, sıra-sı, sıra-mız, sıra-nız, sıra-ları gibi.

 

İlgi zamiri ise, tek şekilli bir ek olan -ki ekidir. Bu ek, isim tamlamasında tamlananın yerini tuttuğu için ilgi zamiri adını almıştır. Mesela; bizim-ki, annemin-ki, Seyfi’nin-ki gibi.